بیوپلاستیک‌ها و بسته‌بندی: چرا با وجود رشد سه برابری، سهم بازار تنها ۱٪ است؟
جهان در سال ۲۰۲۵ با موجی از نگرانی‌های زیست‌محیطی روبه‌رو است که نیاز به راه‌حل‌های پایدار را بیش از پیش ضروری می‌کند. در این میان، بیوپلاستیک‌ها به عنوان جایگزینی امیدوارکننده برای پلاستیک‌های سنتی و فسیلی، همواره در کانون توجه قرار داشته‌اند. شواهد حاکی از آن است که استدلال‌های زیست‌محیطی برای گذار به بیوپلاستیک‌ها کاملاً قانع‌کننده هستند، تا جایی که انجمن تجاری اروپایی "European Bioplastics" انتظار دارد تولید جهانی آن‌ها طی چند سال آینده تقریباً سه برابر شود. این خبر هیجان‌انگیز، نوید یک تغییر بزرگ را می‌دهد. اما در پس این آمار رشد خیره کننده، یک واقعیت سرد و سخت نهفته است: با وجود تمام پیشرفت‌ها، سهم بازار جهانی بیوپلاستیک‌ها همچنان تنها در حدود ۱٪ باقی مانده است. این شکاف بزرگ میان آرمان و واقعیت، سوال مهمی را مطرح می‌کند: چرا؟ درک این "چرا" کلید رمزگشایی از چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی این صنعت در دهه‌ی پیش رو است.
۱. غول‌های قدیمی و سنگینی وزن رقبا
مهم‌ترین دلیل برای سهم پایین بیوپلاستیک‌ها، قدرت عظیم و تثبیت‌شده پلاستیک‌های سنتی است.
الف. قیمت و زیرساخت
پلاستیک‌های ساخته‌شده از مواد پتروشیمی (مانند PET و PE) مزیت‌های رقابتی بزرگی دارند:
- هزینه پایین: تولید پلاستیک‌های سنتی، به ویژه به دلیل مقیاس عظیم تولید و زیرساخت‌های چند دهه‌ای، همچنان بسیار مقرون به صرفه‌تر است. نوسانات قیمت نفت نیز بر هزینه مواد پلیمری تأثیر می‌گذارد، اما پلاستیک‌های سنتی همچنان گزینه پیش فرض برای تولید انبوه هستند. شرکت‌هایی مانند داو (Dow) در سال ۲۰۲۵ متعهد شده‌اند که حجم زیادی از پلاستیک‌های بازیافتی را به بازار عرضه کنند که این خود رقابت را برای بیوپلاستیک‌ها سخت‌تر می‌کند، چرا که بازیافت پلاستیک‌های معمولی به یک راه‌حل موقت و پرفشار تبدیل شده است.
- زیرساخت تثبیت شده: کل زنجیره ارزش، از تولید مواد اولیه، ماشین‌آلات تولید (قالب‌گیری تزریقی و دَمشی) تا سیستم‌های حمل‌ونقل و بازیافت مکانیکی، همگی برای پلاستیک‌های قدیمی بهینه شده‌اند. سرمایه‌گذاری هنگفت در زیرساخت‌های جدید یا انطباق زیرساخت‌های موجود برای بیوپلاستیک‌ها، یک مانع مالی بزرگ است. فناوری‌های هوش مصنوعی نیز در سال ۲۰۲۵ بیشتر برای بهینه سازی فرآیندهای سنتی و بازیافت مکانیکی به کار گرفته می‌شوند، که به نوعی کارایی پلاستیک‌های موجود را افزایش می‌دهند.
ب. عملکرد و ویژگی‌های فنی
برخی از پلاستیک‌های سنتی، مانند PET، به دلیل خواصی چون شفافیت بالا، استحکام کششی عالی و مقاومت در برابر حرارت و فشار، برای کاربردهای خاص در بسته‌بندی‌های مواد غذایی و نوشیدنی‌ها، به سختی قابل جایگزینی هستند. بیوپلاستیک‌ها باید بتوانند این ویژگی‌های فنی را با هزینه رقابتی ارائه دهند تا بتوانند سهم بازار بیشتری کسب کنند. با این حال، پیشرفت‌هایی مانند ترکیب بایوپلاستیک‌ها با لاستیک طبیعی برای بهبود سختی و انعطاف‌پذیری، نویدبخش غلبه بر این چالش‌های فنی در آینده نزدیک هستند.
۲. سردرگمی زیست‌محیطی: همه بیوپلاستیک‌ها برابر نیستند
یکی از بزرگترین سوءتفاهم‌ها و چالش‌های بازار در سال ۲۰۲۵، عدم درک عمومی و فنی دقیق از ماهیت بیوپلاستیک‌هاست.
الف. تفکیک‌ناپذیری پلاستیک‌های زیستی و تجزیه‌پذیر
این یک تصور غلط رایج است که همه بیوپلاستیک‌ها لزوماً زیست تخریب‌پذیر هستند. در حقیقت، بیوپلاستیک‌ها دو دسته اصلی را در بر می‌گیرند:
- پلاستیک‌های بیو-پایه (Bio-based): مانند Bio-PE یا Bio-PET که از منابع زیستی (مثل نیشکر یا ذرت) تولید می‌شوند اما ساختار شیمیایی و تجزیه‌ناپذیری مشابه پلاستیک‌های فسیلی دارند.
- پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر (Biodegradable): مانند PLA یا PHA که می‌توانند تحت شرایط خاص (معمولاً در محیط‌های کمپوست صنعتی) تجزیه شوند.
ب. چالش‌های تجزیه‌پذیری
حتی پلاستیک‌های تجزیه‌پذیر نیز با چالش‌هایی روبرو هستند:
- نیاز به کمپوست صنعتی: بسیاری از بیوپلاستیک‌های تجزیه‌پذیر (مانند PLA) به راحتی در محیط زیست رهاشده یا در اقیانوس‌ها تجزیه نمی‌شوند و نیاز به دمای بالا و رطوبت خاص مراکز کمپوست صنعتی دارند. این زیرساخت‌ها در بسیاری از نقاط جهان یا وجود ندارند یا بسیار محدود هستند، که دفع صحیح بیوپلاستیک‌ها را عملاً ناممکن می‌کند. نتیجه این می‌شود که بیوپلاستیک‌های تجزیه‌پذیر به همراه زباله‌های عمومی راهی محل دفن زباله شده و یا متان (گازی با اثر گلخانه‌ای قوی‌تر از دی‌اکسید کربن) آزاد می‌کنند.
- آلودگی جریان بازیافت: اگر بیوپلاستیک‌های تجزیه‌ناپذیر به اشتباه وارد سیستم بازیافت پلاستیک‌های سنتی (مثلاً بازیافت PET) شوند، می‌توانند کل دسته بازیافتی را آلوده و بی‌ارزش کنند. این موضوع برای مدیران پسماند یک نگرانی جدی و پرهزینه است و موجب تردید در پذیرش گسترده این مواد می‌شود.
۳. موانع اقتصادی و اجتماعی-سیاسی
رشد یک فناوری جدید تنها به علم آن وابسته نیست، بلکه به عوامل کلان اقتصادی و سیاست‌گذاری‌های جهانی گره خورده است.
الف. هزینه مواد اولیه و تولید
تولید بیوپلاستیک‌ها به مواد اولیه تجدیدپذیر مانند نشاسته، ذرت یا نیشکر نیاز دارد. این امر دو مشکل را ایجاد می‌کند:
- رقابت با مواد غذایی: استفاده از زمین‌های زراعی برای تولید پلاستیک، می‌تواند در کشورهای در حال توسعه باعث افزایش قیمت مواد غذایی و ایجاد یک دغدغه اخلاقی-اجتماعی شود. هرچند تلاش‌ها برای تولید از جلبک یا پسماندهای کشاورزی رو به افزایش است، اما تولید انبوه همچنان به منابع سنتی وابسته است.
- هزینه تولید بالا: فرآیندهای تولید بیوپلاستیک‌ها معمولاً گران‌تر هستند. در حال حاضر، مصرف‌کنندگان جوان‌تر (نسل Z) تمایل بیشتری به پرداخت هزینه بالاتر برای بسته‌بندی پایدار دارند، اما این تمایل هنوز برای ایجاد یک مزیت قیمت رقابتی در مقیاس جهانی کافی نیست و برندهای بزرگ همچنان به دنبال صرفه‌جویی در هزینه‌ها هستند.
ب. سیاست‌گذاری و استانداردسازی
در سال ۲۰۲۵، فقدان استانداردهای بین‌المللی یکپارچه برای برچسب‌گذاری و دفع بیوپلاستیک‌ها همچنان مانعی بزرگ است. مصرف‌کنندگان اغلب نمی‌دانند یک بسته‌بندی پایه زیستی “Bio-based” را کجا باید دور بیندازند. حمایت دولت‌ها، از طریق مزایای مالیاتی و مقررات واضح در مورد مدیریت پسماند، برای تسریع در پذیرش و رشد بازار ضروری است.
۴. چشم‌انداز آینده: سه‌برابر شدن تولید در آستانه ورود به دهه‌ی ۲۰۳۰
با وجود چالش‌های فوق، پیش‌بینی رشد سه برابری نشان می‌دهد که صنعت در حال غلبه بر این موانع است و تا سال ۲۰۳۰ شاهد تغییرات عمده خواهیم بود:
الف. نوآوری در مواد و بازیافت
تحقیقات در سال‌های اخیر بر دو حوزه کلیدی متمرکز شده است:
- بیوپلاستیک‌های با عملکرد بالا: توسعه موادی مانند PHA (پلی‌هیدروکسی آلکانوات) که قابلیت زیست تخریب‌پذیری بیشتری در محیط‌های مختلف (حتی در آب دریا) دارند و ویژگی‌های مکانیکی آن‌ها بهبود یافته است. این پیشرفت‌ها، مانند نمونه‌های جدید پلیمری که در نمایشگاه‌های تخصصی پلاستیک مانند K 2025 معرفی شده‌اند، به تدریج اعتماد صنعت‌گران را جلب می‌کنند.
- شیمی بازیافت (Chemical Recycling): این روش می‌تواند بیوپلاستیک‌های پیچیده را به مونومرهای اصلی تبدیل کند. این فناوری به چرخه‌ی عمر طولانی‌تر پلیمرها کمک کرده و می‌تواند مشکل آلودگی جریان بازیافت مکانیکی را تا حدودی حل کند. علاوه بر این، ابزارهای تخصصی هوش مصنوعی (مانند ai که در نمایشگاه K 2025 دوسلدورف معرفی شد) می‌توانند به متخصصان در انتخاب مواد مناسب و عیب‌یابی فرآیندها کمک کنند و موانع فنی را کاهش دهند.
ب. تمرکز بر بسته‌بندی‌های انعطاف‌پذیر
بازار بسته‌بندی، به ویژه در بخش بسته‌بندی‌های انعطاف‌پذیر (مانند فیلم‌ها، کیسه‌ها و پوشش‌ها)، بزرگترین زمینه کاربرد بیوپلاستیک‌ها است. با افزایش تقاضای جهانی برای کالاهای مصرفی و رشد سریع تجارت الکترونیک، تقاضا برای راه‌حل‌های بسته‌بندی سبک و پایدار افزایش می‌یابد. انتظار می‌رود که برندهای بزرگ جهانی با عمل به تعهدات خود برای کاهش استفاده از پلاستیک‌های اولیه، بیشتر به سمت بیوپلاستیک‌ها روی بیاورند و این امر، جهش لازم برای افزایش سهم بازار را فراهم خواهد کرد.
نتیجه‌گیری: گذار اجتناب‌ناپذیر
سهم ۱ درصدی بیوپلاستیک‌ها در سال ۲۰۲۵ به وضوح نشان می‌دهد که گذار از یک صنعت تثبیت‌شده و عظیم به یک جایگزین پایدار، نه یک حرکت ناگهانی، بلکه یک فرآیند تدریجی و پرتلاطم است. چالش‌های اصلی ریشه در عوامل اقتصادی (هزینه و زیرساخت)، فنی (عملکرد و مدیریت پسماند) و اجتماعی-سیاسی (سردرگمی و استانداردسازی) دارند.
با این حال، با توجه به افزایش دو برابری آلودگی پلاستیکی که توسط نهادهایی چون انجمن محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) تا سال ۲۰۳۰ پیش‌بینی شده است، نیاز به تغییر غیرقابل انکار است. رشد سه برابری تولید بیوپلاستیک‌ها یک سیگنال واضح است: این صنعت، با حمایت نوآوری‌های علمی و تقاضای فزاینده‌ی مصرف‌کننده، در آستانه ورود به یک نقطه عطف حیاتی قرار دارد. اگر دولت‌ها با وضع قوانین شفاف و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های کمپوست صنعتی، مسیر را هموار کنند، دهه‌ی ۲۰۳۰ می‌تواند دهه‌ی شکوفایی واقعی اقتصاد چرخشی پایدار باشد که بیوپلاستیک‌ها نقشی محوری در آن ایفا خواهند کرد. غلبه بر موانع قیمتی و فنی، در گرو همت صنایع پتروشیمی برای انتقال فناوری و سیاست‌گذاران برای تعریف مجدد مفهوم “بسته‌بندی مسئولانه” است.
منبع: https://packagingeurope.com/features/everything-you-need-to-know-about-bioplastics-and-packaging/13494.article
