جلال ذکایی مشاور اتحادیه لیتوگراف و چاپ دیجتال در ابتدای این نشست بیان کرد: چاپ دیجیتال موضوعی است که در چند سال اخیر سر زبان ها افتاده است. شرایط اقتصادی حاکم بر بازار نشر مثلا نوسان قیمت کاغذ و سایر خدمات حوزه چاپ ناشران را بر آن داشته تا از تیراژ کتاب ها بکاهند و اساسا چاپ کتاب بر اساس تقاضا را به عنوان یکی از گزینه های جدی فعالیت در کسب و کار خود در نظر بگیرند.
وی ادامه داد: قاعدتا این روند یعنی چاپ کتاب بر اساس تقاضا در تمام جهان اتفاق افتاده است و در ایران هم جاری و ساری بوده است اما همه گیری کرونا به این فرآیند شتاب بیشتری داد و ناشران را وادار کرد چاپ کتاب بر اساس تقاضا را به عنوان یک گزینه جدی در مقابل خود قرار بدهند.
ذکایی در ادامه با اشاره به اینکه در حال حاضر بین 250 هزار تا 500 هزار عنوان کتاب محبوس وجود دارد، اظهار داشت: کتاب های محبوس، کتاب هایی هستند که دوره انتشار آنها به پایان رسیده و چاپ مجدد آن ها به صورت افست برای ناشر مقرون به صرفه نیست اما هنوز در بازار متقاضی دارند. تنها راه نجات این کتاب ها، چاپ دیجیتال است. در واقع چاپ کتاب بر اساس تقاضا به نوعی صرفه جویی در هزینه های ناشر و مهم تر از آن صرفه جویی در سرمایه کشور است.
به گفته ذکایی آمار منتشر شده از سوی وزارت ارشاد و خانه کتاب به عنوان تنها مرجع رسمی ارائه دهنده آمار نشر کشور واقعی نیست. وی درباره دلیل این موضوع اظهار داشت: عمده اطلاعات ما از تیراژ و عناوین کتاب ناظر بر تولید است؛ یعنی براساس داده های ناشران از حجم تولید آمار جمع آوری و اعلام می شوند. از آنجا که چاپ دیجیتال موجب بر هم ریخته شدن این روند شده، اعداد ارائه شده به عنوان تیراژ در شناسنامه کتاب ها قابل اطمینان نیستند. پیشنهاد من به وزارت ارشاد و خانه کتاب به عنوان متولی آمار صنعت نشر کتاب، مبنا قرار دادن حجم فروش برای ارائه آمار قطعی و دقیق نشر است.
چاپ دیجیتال، دوست دار محیط زیست
در ادامه این نشست پیام پدیدار مدیر فروش شرکت پدید پردازش پایدار در تعریف چاپ کتاب بر اساس تقاضا اظهار داشت: چاپ کتاب بر اساس تقاضا (POD) یک تکنولوژی و یک فرآیند تجاری است که در آن تولید و چاپ کتاب تنها پس از دریافت سفارش و به تعداد سفارش دریافت شده چاپ می شود. این فرآیند تولید نیازمند تکنولوژی تولید کتاب در تعداد کم و محدود، حتی یک عدد است.
به گفته پدیدار چاپ افست تنها در صورتی توجیه اقتصادی دارد که سفارشات در تیراژ بالا باشد در غیر این صورت باید از چاپ دیجیتال استفاده کرد؛ وی ادامه داد: این رویه و فرآیند تولید در صنایع دیگر نیز استفاده می شود؛ یعنی محصول نهایی تنها در صورت دریافت سفارش تایید شده ی مشتری نهایی صورت می گیرد و مشتری نهایی زمان تحویل و تعداد محصول را تعیین می کند. در این فرآیند محصول بر اساس نیاز مشتری شخصی سازی می شود. این روند باعث افزایش بهره وری و کاهش هدر رفت می شود. چاپ کتاب بر اساس تقاضا نیز پس از بلوغ تکنولوژی چاپ ممکن شده است.
چرا علی رغم توسعه تکنولوژی دیجیتال و آنلاین هنوز نیاز به کتاب چاپی از میان نرفته و آیا در آینده کتاب چاپی خواهیم داشت که بخواهیم درباره pod صحبت کنیم؟
وی با طرح این دو پرسش، اظهار داشت: ما از کتاب برای انتقال دانش و اطلاعات استفاده می کنیم. البته استفاده از مدیاهای آنلاین در سال های اخیر به شدت باب شده اما کتاب به واسطه چاپ و کاغذ حواس لامسه و بویایی را درگیر می کند و به این شکل انتقال دانش و اطلاعات را عمیق تر انجام می دهد؛ بنابراین برای یادگیری عمیق و مباحث پیچیده نیاز به استفاده از کاغذ و چاپ وجود دارد؛ بنابراین با وجود اینکه تکنولوژی دیجیتال در ده سال گذشته بالاترین میزان رشد خود را داشته است اما کماکان کتاب چاپی را خواهیم داشت.
وی در رابطه با کاربردهای چاپ کتاب بر اساس تقاضا گفت: در عصر حاضر تعداد عناوین کتاب رو به افزایش اما تیراژ آن رو به کاهش است. برای مثال کتاب های آموزشی به واسطه تغییرات سریع تکنولوژی و اطلاعات جدید نیازمند به روز رسانی هستند. به همین دلیل دیگر نگاه قدیمی که کتاب ها با تیراژ بالا چاپ شود دیگر جواب نخواهد داد. در نشر عمومی نیز چاپ کتاب بر اساس تقاضا این امکان را ایجاد می کند، کتبی که سالیان قبل چاپ شده یا از دسترس خارج شدند همواره قابل عرضه باشند.
پدیدار همچنین درباره مزایای چاپ کتاب بر اساس تقاضا اظهار داشت: در چاپ دیجیتال هزینه فارغ از تیراژ ثابت است. هزینه ثابت در پیش بینی سرمایه مورد نیاز برای عرضه کتاب به بازار موثر است در صورتی که در چاپ افست هزینه ها هنگامی به صرفه است که از تیراژ بالا استفاده کنیم.
مدیر فروش شرکت پدید پردازش پایدار ادامه داد: حذف انبار موجودی و هزینه های گزاف انبارداری و خواب و سرمایه، جلوگیری از هدر رفت سرمایه و حذف کامل محصولات فروش نرفته و برگشتی که در کل این فرآیند ریسک تولید کتاب را برای ناشران کاهش می دهد از دیگر مزایای چاپ کتاب بر اساس تقاضا است. اگر از چاپ کتاب بر اساس تقاضا استفاده کنیم بر اساس نیاز بازار شروع به تولید خواهیم کرد.
پدیدار از دیگر مزایای POD را دوست دار محیط زیست بودن آن ذکر کرد و گفت: اتوماسیون گردش کار و دیجیتال سازی تمام فرآیند تولید کتاب، چاپ مولف محور به معنای کاهش محوریت ناشر و افزایش نقش مولف را در عرضه کتاب از دیگر مزایای چاپ کتاب بر اساس تقاضا است. در پنج سال گذشته چاپ دیجیتال به بلوغ خود رسیده و با دارا بودن کیفیت بالا محدودیت های خود را برطرف کرده است.
چاپ دیجیتال نیاز دنیای امروز
در ادامه این نشست امیر حسین قاسمی از چاپ دیجیتال طلوع و عضو هیئت مدیره اتحادیه لیتوگراف و چاپ دیجیتال گفت: صنعت چاپ یک تکنولوژی رسانه ای است که از این دید خیلی از پیشرفت ها برایمان ملموس تر خواهد شد. همان طور که شبکه های اجتماعی در رسانه موجب تحول شده، این اتفاق در چاپ هم رخ داده است. چاپ دیجیتال یک جهت گیری درست در صنعت چاپ در برابر تغییر و تحولات دیجیتال در دنیا برای پاسخ به نیازهای روز مخاطبان است.
وی ادامه داد: در چاپ دیجیتال و چاپ کتاب بر اساس تقاضا سه مرحله پیش از چاپ، چاپ و پس از چاپ ادغام شده و تولید در یک مرحله انجام می شود، به همین دلیل سرعت بالا و امکان تولید حتی در یک نسخه هم امکان پذیر است. انجام مرحله پیش از چاپ به صورت مجازی امکان چاپ بر اساس تقاضا و اطلاعات متغیر را فراهم می کند.
قاسمی با بیان اینکه یکی از اتفاقاتی که چاپ دیجیتال و فرآیند دیجیتال برای بشر فراهم کرده، نزدیکی تولید به مرکز ایده است، اظهار داشت: کارهای گرافیکی کتاب پیش از چاپ دیجیتال باید فرآیندی را طی می کرد که دیگر نیاز به آن ندارد. قسمت نشر هم با تحول چاپ دیجیتال همگام شده است، یعنی یک استاد دانشگاه می تواند محتوای تولیدی خود را بدون نیاز به دانش گرافیک بر اساس تم پلیت های آماده منتشر کند.
وی ادامه داد: در چاپ دیجیتال مولف می تواند کتاب را حتی در یک تا ده نسخه چاپ کند و در صورت استقبال آن را در تیراژ بیشتری چاپ کند. حتی اگر در یک نسخه کتاب غلطی باشد می توان در حین چاپ صفحات بعدی را اصلاح کرد. این اتفاق کمک بزرگی به محیط زیست می کند به طوری که چاپ دیجیتال در طبقه بندی چاپ جزو صنایع سبز محسوب می شود. همچنین در چاپ کتاب بر اساس تقاضا نیاز به انبار کتاب نیست و از خواب سرمایه هم جلوگیری می شود.
گفتنی است که نخستین سمینار بین المللی چاپ دیجیتال و فرصت های پیش رو به همت اتحادیه لیتوگراف و چاپ دیجیتال هفته اول مرداد از ساعت 9 تا 16 در هتل المپیک تهران برگزار خواهد شد.
