- تعرفه‌های تجاری و تأثیر آن‌ها بر زنجیره تأمین
نتیجه‌ی این سیاست‌ها برای شرکت‌های فعال در حوزه چاپ و نشر، به‌ویژه شرکت‌های بین‌المللی، بسیار محسوس بوده است. آن‌ها ناچار شده‌اند که با افزایش چشمگیر قیمت مواد اولیه و قطعات مواجه شوند، مسأله‌ای که باعث بالا رفتن هزینه نهایی تولید شده است. مثلا شرکت HP که یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان تجهیزات چاپ در جهان است، رسماً اعلام کرده که به دلیل فشار ناشی از تعرفه‌های جدید، مجبور به افزایش قیمت محصولات خود شده است.
اما واکنش HP فقط به افزایش قیمت محدود نبوده است؛ این شرکت در اقدامی راهبردی برای کاهش اثرات تعرفه‌ها، بخش قابل توجهی از زنجیره تولید خود را از چین به سایر کشورهای آسیایی و آمریکای لاتین مانند ویتنام، تایلند، هند و مکزیک، و حتی به ایالات متحده منتقل کرده است. این تغییر در محل تولید، علاوه بر کاهش وابستگی به چین، پاسخی به شرایط متغیر اقتصادی و تلاش برای انعطاف‌پذیری بیشتر در برابر ریسک‌های ژئوپلیتیکی به شمار می‌رود.
- افزایش قیمت کاغذ و مواد اولیه
از یک‌سو، منابع طبیعی مورد نیاز برای تولید کاغذ، مانند چوب خام و خمیر کاغذ، به دلایل مختلفی همچون جنگل‌زدایی کنترل‌شده، قوانین سخت‌گیرانه زیست‌محیطی، و شرایط آب‌وهوایی نامساعد، با محدودیت عرضه روبرو شده‌اند. از سوی دیگر، هزینه‌های تولید این مواد نیز به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. مسالهی دیگر، هزینه‌های انرژیست که در فرآیندهای پرمصرفی مانند تولید خمیر کاغذ نقشی کلیدی دارد و متاسفانه طی سالهای اخیر به دلایل اقتصادی و ژئوپلیتیکی، از جمله بحران‌های انرژی در برخی مناطق جهان، رشد قابل توجهی داشته‌اند.
افزون بر اینها، اختلالات مکرر در زنجیره تأمین جهانی که از زمان همه‌گیری کرونا آغاز شد و با جنگ‌های تجاری و بی‌ثباتی‌های حمل‌ونقل بین‌المللی ادامه یافته، موجب شده است که روند تأمین مواد اولیه با وقفه‌ها و هزینه‌های اضافی همراه شود. این عوامل در کنار هم باعث شده‌اند که شرکت‌های چاپ و نشر با فشار مضاعفی در زمینه تأمین مواد اولیه مواجه شوند.
بر اساس گزارش‌های منتشرشده، پیش‌بینی می‌شود که تنها قیمت کاغذ در سال ۲۰۲۵ حدود ۱.۷ درصد افزایش یابد؛ رقمی که شاید در نگاه اول ناچیز به نظر برسد، اما برای صنایع بزرگ و حتی چاپخانه‌های کوچک، به‌ویژه در شرایطی که حاشیه سود محدود است، تأثیر چشمگیری خواهد داشت. این افزایش می‌تواند به‌مرور خود را در قیمت نهایی محصولات چاپی نشان دهد و ساختار قیمت‌گذاری در این صنعت را دگرگون سازد.
- کمبود نیروی کار ماهر و افزایش دستمزدها
دلایل این کمبود چندجانبه است. بسیاری از نیروهای باسابقه در این حوزه در آستانه بازنشستگی قرار دارند و نسل‌های جوان‌تر علاقه‌ای به ورود به این صنعت سنتی نشان نمی‌دهند؛ ترجیح آن‌ها بیشتر به سمت مشاغل حوزه فناوری، دیجیتال مارکتینگ و برنامه‌نویسی است. در نتیجه، صنعت چاپ در جذب نیروهای تازه‌نفس با چالش جدی مواجه شده و شکاف مهارتی روزبه‌روز عمیق‌تر می‌شود.
در چنین شرایطی، چاپخانه‌ها برای حفظ و جذب نیروی متخصص ناچار به افزایش حقوق و مزایا شده‌اند. این افزایش دستمزدها، در کنار سایر هزینه‌های رو به رشد، بار مالی مضاعفی بر دوش کسب‌وکارهای چاپی گذاشته است. به‌عنوان نمونه، بسیاری از چاپخانه‌های متوسط و بزرگ در کشورهای اروپایی، ایالات متحده و ژاپن اعلام کرده‌اند که برای نگه‌داشتن کارکنان کارآزموده خود، نه تنها حقوق‌ها را افزایش داده‌اند، بلکه مزایای جانبی مانند آموزش‌های دوره‌ای، ساعات کاری منعطف و حتی پاداش‌های عملکرد نیز در دستور کار قرار گرفته است.
- فشارهای زیست‌محیطی و مقررات جدید
در این میان، صنعت چاپ که از دیرباز به‌عنوان یکی از مصرف‌کنندگان عمده‌ی کاغذ، جوهرهای شیمیایی و انرژی شناخته می‌شود، ناگزیر شده برای تطبیق با شرایط جدید، دست به اصلاحات گسترده‌ای بزند. بسیاری از چاپخانه‌ها به‌منظور کاهش ردپای کربنی خود، به استفاده از کاغذهای بازیافتی، جوهرهای گیاهی یا کم سَم، و فرآیندهای تولید دوست‌دار محیط زیست روی آورده‌اند. همچنین، الزام به رعایت استانداردهای بین‌المللی نظیرISO 14001 و مقررات محلی مرتبط با مدیریت پسماند و مصرف آب و انرژی، بسیاری از واحدهای چاپی را به بازطراحی فرآیندهای خود واداشته است.
این تغییرات، با وجود آنکه در بلندمدت فواید زیست‌محیطی و حتی اقتصادی به همراه دارند، در کوتاه‌مدت هزینه‌های قابل توجهی را به صنعت چاپ تحمیل کرده‌اند. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید، خرید ماشین‌آلات مدرن و کم‌مصرف، آموزش نیروی انسانی برای تطبیق با روش‌های نوین، و تأمین مواد اولیه‌ی دارای گواهینامه‌های محیط‌زیستی، همگی موجب افزایش هزینه‌های عملیاتی شده‌اند. برای برخی از چاپخانه‌های کوچک و متوسط، این گذار حتی تهدیدی برای بقا محسوب می‌شود.
با این حال، بسیاری از تحلیل‌گران بر این باورند که این روند اجتناب‌ناپذیر است و تطبیق با الزامات زیست‌محیطی نه تنها مسئولیتی اخلاقی، بلکه راهبردی برای ماندگاری در بازار جهانی آینده است؛ بازاری که در آن مشتریان نیز بیش از گذشته به پایداری و مسئولیت‌پذیری برندها اهمیت می‌دهند.
وضعیت صنعت چاپ در ایران و خاورمیانه
در سالهای اخیر، صنعت چاپ در خاورمیانه و به‌ویژه ایران با چالش‌های فزاینده‌ای در زمینه هزینه‌های تولید مواجه شده است. در ایران، افزایش شدید قیمت کاغذ به‌دلیل نوسانات ارزی، انحصار واردکنندگان و مشکلات تخصیص ارز، همراه با فرسودگی گسترده تجهیزات چاپی و وابستگی بالا به واردات، وضعیت را برای چاپخانه‌ها دشوار کرده است. بسیاری از ماشین‌آلات عمر بالای ۴۰ سال دارند و امکان نوسازی به‌دلیل تحریم‌ها و تعرفه‌های سنگین فراهم نیست. نوسانات اقتصادی و بی‌ثباتی قیمت‌ها باعث کاهش سرمایه‌گذاری در صنعت چاپ شده است. سهم ایران از بازار چاپ خاورمیانه تنها ۵ درصد است، در حالی که ترکیه ۵۰ درصد این بازار را در اختیار دارد. با این حال، صادرات لفاف‌های انعطاف‌پذیر با ارزش افزوده چاپ و بسته‌بندی به کشورهای همسایه مانند عراق، افغانستان و آذربایجان ادامه دارد.
در مقابل، کشورهای دیگر خاورمیانه مانند امارات و عربستان با برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی و جذب فناوری‌های نو، در حال تقویت جایگاه خود در صنعت چاپ منطقه‌ای هستند. نمایشگاه‌های بین‌المللی مانند Gulf Print & Pack در دبی و FESPA Middle East در ریاض به‌عنوان دو رویداد کلیدی صنعت چاپ در منطقه خاورمیانه، نقش مؤثری در رشد و تحول این صنعت ایفا می‌کنند. این نمایشگاه‌ها نه‌تنها ویترینی برای معرفی آخرین فناوری‌ها و تجهیزات چاپ دیجیتال، بسته‌بندی، لیبل‌زنی و چاپ صنعتی هستند، بلکه بستری حرفه‌ای برای تبادل دانش میان تولیدکنندگان، تأمین‌کنندگان، سرمایه‌گذاران و فعالان صنعت از سراسر جهان فراهم می‌سازند. در کنار نمایش محصولات، کارگاه‌های تخصصی، نشست‌های آموزشی و پنل‌های تجاری نیز برگزار می‌شود که به فعالان منطقه‌ای کمک می‌کند تا با روندهای جهانی هم‌راستا شوند. همچنین، این رویدادها با فراهم کردن ارتباط مستقیم میان عرضه‌کنندگان بین‌المللی و بازارهای نوظهور خاورمیانه، زمینه‌ساز توسعه بازارهای صادراتی برای شرکت‌های محلی و منطقه‌ای شده‌اند. برای کشورهایی مانند امارات، عربستان سعودی و قطر، این نمایشگاه‌ها به سکوی پرتابی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه زیرساخت‌های صنعتی چاپ تبدیل شده‌اند.
منبع: printingwatch.com ، fibre2fashion.com
مترجم : بیتا توفیقیان
